نقشه ذهنی ، روشی مناسب برای خلاصه نویسی و درک عمقی مطالب

نقشه ذهنی خلاصه نویسی، نموداری درختی است که برای بیان کردن کلمات، ایده‌ها، فعالیت‌ها یا موارد دیگر مربوط به یک کلید واژه، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نمودار برای تولید، سازماندهی و ساختاردهی ایده‌ها و افکار به کار بسته می‌شود. بهترین نکته درباره‌ی این تکنیک آن است که نحوه کار و نمایش نقشه ذهن، برخلاف بسیاری از روش‌های دیگر، به روند طبیعی تفکر مغز کمک می‌کند. اطلاعات در آن واحد از راه‌های مختلفی به شکل کلمه، رنگ، تصویر، نشانه و نمایه‌های فضایی ارائه شده و به این صورت با آسان شدن پردازش مطالب، یادگیری و به یادسپردن آن‌ها نیز آسان‌تر می‌شود.نقشه ذهنی علاوه بر مطالعه، برای سخنرانی، مدیریت دانش، مدیریت پروژه، کسب و کار و زندگی هم کاربرد دارد. ما در گروه مشاوره کابونتو با گردآوری این مقاله سعی کرده ایم که شما را به خوبی با نقشه کشی ذهنی آشنا کنیم و نمونه هایی از آن را به شما معرفی کنیم پس در ادامه با ما همراه باشید و شیوه نوشتن یک خلاصه‌نویسی صحیح مبتنی بر نقشه ذهنی را یاد بگیرید.

نقشه ذهنی چیست؟

نقشه ذهنی خلاصه نویسی به طور ساده به معنای فرآیندی است که به تولید یک نقشه ذهنی منجر می شود. تونی بوزان که به نوعی بنیان گذار نقشه ذهنی است آن را اینگونه توصیف می کند: “نقشه ذهنی نوعی ابزار است که برای به تصویر کشیدن مطالب مختلف و نشان دادن ارتباط بین آن ها به کار می رود. هرکدام از این مطالب و نکات توسط خط‌کشی‌هایی به سایر نکات متصل می شود و در نتیجه ما شبکه ای از اطلاعات خواهیم داشت که ارتباط بین هر یک از آنها با دیگری به خوبی مشخص شده است.” پس می توان گفت که نقشه های ذهنی یا همان مایند مپ‌ها به ما کمک می کنند تا حجم زیادی از اطلاعات را خلاصه کرده و حتی ارتباط بین آن ها را هم مشخص کنیم.

نقشه کشی ذهنی سال هاست که در کشور های پیشرفته به عنوان یکی از روش های خلاصه نویسی مورد استفاده قرار می گیرد و دانش آموزان و دانشجویان کشور هایی مثل آمریکا، آلمان، فنلاند، ژاپن و سایر کشور های توسعه یافته جهان از نقشه ذهنی به عنوان یکی از بهترین روش های خلاصه نویسی استفاده می کنند.

 

چرا باید از نقشه ذهنی خلاصه نویسی استفاده کنیم؟

برای همه ما اتفاق افتاده که قبل از آزمون تمام مطالبی که مطالعه کرده‌ایم را بر روی یک کاغذ خلاصه نویسی کنیم. اما زمانی که به سراغ این مطالب خلاصه نویسی شده می رویم، می بینیم که زیاد از آنها سر در نمی آوریم. یا حتی اگر مطالب را خوب و دسته بندی شده، خلاصه کرده باشیم باز هم ممکن است در پیدا کردن رابطه ای که بین این مطالب وجود دارد به مشکل برخوریم و نتوانیم به خوبی این روابط را درک کنیم. اینجاست که دانستن اینکه نقشه ذهنی چیست، چگونه نقشه ذهنی می تواند به شما کمک کند و چگونگی طراحی یک نقشه ذهنی خوب، می تواند شما را چند قدم جلو بیاندازد مهم می‌شود.

دلایل استفاده از نقشه ذهنی

• جلوگیری از سردرگمی مخاطب و دسته بندی بهتر و آسانتر مطالب
• جلوگیری از خستگی مغز هنگام مطالعه و افزایش میزان یادگیری
• اجرای ساده و راحت تنها با استفاده از یک ورق کاغذ و چند عدد مداد یا خودکار

طراحی یک نقشه ذهنی خلاصه نویسی چگونه است؟

 

حالا که شما هم تا حد زیادی یاد گرفته اید که نقشه کشی ذهنی چیست و چه کاربردهایی دارد وقت آن است که یاد بگیرید چطور نقشه ذهنی بکشید.

ویژگی های اصلی نقشه ذهنی از نظر تونی بوزان

1. هنگام طراحی نقشه ذهنی موضوع اصلی آن در وسط قرار می گیرد.
2. ویژگی ها و مطالب مهم و اصلی مربوط به موضوع، توسط شاخه هایی از آن به اطراف منشعب می شوند.
3. تنها کلمات کلیدی و اصلی بر روی هر شاخه نوشته می شوند، نیازی به نوشتن جزئیات نیست.
4. در نهایت نقشه ذهنی ما باید طراحی گره ای داشته باشد. (رسم ارتباط بین مطالب)

مراحل کشیدن نقشه ذهنی خلاصه نویسی

1. برای کشیدن نقشه ذهنی کاغذ را به صورت افقی قرار دهید.
2. مطلب اصلی را در دایره بزرگی که وسط صفحه قرار دادید بنویسید. این مطلب شامل یک کلمه یا یک جمله کلیدی اصلی است.
3. از آن دایره شاخه‌هایی به اطراف بکشید و مطالب فرعی‌تر را روی آن‌ها بنویسید؛ یعنی از کلیات وارد جزئیات شوید.
4. کشیدن شاخه‌ها در جهت حرکت عقربه‌های ساعت است.
5. به همین صورت ادامه دهید تا نقشه ذهنی مطلب مورد نظرتان کامل شود.
6. می‌توانید در کنار کلمات و دایره‌ها، نقاشی‌های ساده‌ای مرتبط با مطلب بکشید.
7. برای کشیدن هر شاخه و هر دایره بهتر است از رنگ‌های مختلفی استفاده نمایید. این کار باعث می‌شود که نیمکره چپ و راست با هم مرتبط شوند و سطح بازدهی مغز چند برابر شود.
8. در ۹۰% مواقع فقط سه شاخه اصلی داریم.
9. در هر نقشه ذهنی به‌صورت استاندارد ۴-۷ شاخه داریم.

نکات مهم در نقشه کشی ذهنی

1. قبل از کشیدن نقشه ذهنی در مورد هر مطلبی، طوفان ذهنی انجام دهید. یعنی هر چه را که از آن مطلب می‌دانید روی کاغذ بیاورید.
2. روی نوشتن کلمات و عبارات کلیدی دقت کنید؛ به صورتی که در مراجعه بعدی با نگاه کردن به آن‌ها، کل مطلب را به خاطر آورید.
3. مرور بعدی مطالب یک ساعت بعد، یک روز بعد، یک هفته بعد و یک ماه بعد است.
4. شاخک‌ها را به صورت خط‌های صاف نکشید و سعی کنید از خطوط منحنی استفاده کنید؛ زیرا طبق تحقیقات خطوط منحنی باعث می‌شود مطالب بهتر در ذهن شما بماند.

 

راه های مختلف برای کشیدن یک نقشه ذهنی

برای کشیدن یک نقشه ذهنی خوب راه های مختلفی پیش روی شماست. اولین و ساده ترین راه کشیدن نقشه با قلم و کاغذ است. بهتر است اگر میخواهید به صورت دستی نقشه کشی ذهنی کنید، برای کشیدن خط ها یا از مداد رنگی استفاده کنید، و یا از خودکار ها و روان نویس های رنگی بهره ببرید. روش دوم اما استفاده از نرم افزارهای مختلفی است که به شما در کشیدن یک نقشه ذهنی کمک می کنند. تعدادی از معروف ترین و بهترین نرم افزار ها در این زمینه عبارتند از:

1. iMindMap
2. MindManager
3. NovaMind

نمونه هایی از اپلیکیشن هایی که برای کشیدن نقشه ذهنی بر روی گوشی هوشمند قابل استفاده اند:

1. Mindjet Maps
2. MindMeister
3. Mind Vector
4. GeMMorg Lite

مزایای نقشه ذهنی

نقشه ذهنی همه ی مهارت های سلول های خاکستری را به کار می گیرد، مانند مهارت های:

• تصویر پردازی
• منطقی
• کلامی

نقشه ذهنی خلاقیت را در فرد پرورش می دهد و به انسان اجازه می دهد، رها از قالب تک بعدی  به تراوش فکر بپردازد.همچنین باعث جریان یافتن ایده‌ها بدون مانع و به صورت آزاد می شود.

جان مدینا، نوروبیولوژیست آمریکایی در کتاب “Brain Rules” که به قوانین مغز ترجمه شده است، می‌گوید:ما در به ذهن سپردن تصاویر به طرزی باورنکردنی خوبیم.اگر مطلبی را بشنوید 10 درصد و اگر آن را ببینید 65 درصد یادگیری خواهید داشت.جان مدینا تاکید می‌کند که اطلاعات هرچه بصری تر باشد آسان تر جذب می‌شود و بیشتر در ذهن می‌ماند.

نقشه ذهنی برای کنکور

ادعای یک کنکوری مبنی بر خواندن ۲۰۰ باره‌ی یک کتاب تعجب‌برانگیز است. اما باید بدانید وی پنج الی شش بار کتاب را مطالعه کرده و سپس نقشه‌ی ذهنی آن را کشیده و دفعات بعد به مرور از روی نقشه‌ی ذهنی پرداخته است نه مطالعه‌ی کل کتاب! این نکته را به یاد داشته باشید که رمز یادگیری و به حافظه سپردن مرور است و شما با کشیدن نقشه‌ی ذهنی و تداعی کردن یک فصل از کتاب در یک صفحه، یادگیری خود را افزایش می‌دهید. دقت داشته باشید ابتدا باید یک درس را به خوبی مطالعه کنید (اگر در این مورد سوالی دارید مقاله بهترین روش مطالعه هر درس را حتما مطالعه کنید) و سپس با انواع تست آموزشی، تسلطی و مروری به آن درس مسلط شوید. حال وقت نوشتن خلاصه نویسی با استفاده از نقشه ذهنی است. اگر قبل از مسلط شدن نوشتن خلاصه‌نویسی را شروع کنید همه نکات از نظر شما جالب و مهم است که در واقع به این صورت نیست. پس از مدتی متوجه می‌شوید برخی نکات به مراتب مهم‌تر هستنید و بخش بیشتری از خلاصه‌نویسی را به خود اختصاص می‌دهند.

اگر نقشه ذهنی‌‌تان را به درستی ترسیم کنید، می‌توانید به افکارتان شکل دهید، آن‌ها را با هم مرتبط کنید و وضعیت‌هایی به وجود آورید تا مطالب:

• برای‌تان ملموس باشند.
• حفظ کردن‌شان راحت باشد.
• تک‌تک و به آسانی به خاطر بیایند.

تفاوت فردی که با نقشه ذهنی مطالعه می‌کند

در عکس بعد تفاوت فردی که با نقشه ذهنی مطالعه می‌کند و فردی که در حالت عادی مطالعه می‌کند را به خوبی می‌بینید. در یک زمان مشابه در این مثال (4 ساعت) یکی از آنها 4 دور و دیگری 9 دور مطالعه کرده است.

مهمترین مزیت نقشه ذهنی این است که هر دو نیمکره را فعال می‌کند و همین باعث می‌شود که بهره‌وری یادگیری ما ۵ برابر ‌گردد. یکی از رتبه‌های برتر کنکور می‌گفت درس زیست شناسی را با نقشه ذهنی ۱۰۰ بار مرور کرده و همین باعث شده آن درس را ۱۰۰% بزند. بد نیست بدانید از نقشه ذهنی برای یادگیری زبان هم استفاده می شود. شما می توانید بخش های مرتبط به هر زبان مثل گرامر را به کمک شاخه های مختلف به آن وصل کنید و سپس جزئیات مربوط به هر قاعده و قانون را اضافه کنید. همچنین می توانید برای خلاصه کردن درس ادبیات، مثل بخش آثار ادبی و بزرگان هم از این روش فوق العاده استفاده کنید. در نهایت هم اگر قرار است متنی بنویسید، می توانید مطالبی را که قرار است درآن بگنجانید و ترتیب گفتن آن ها را به کمک طراحی یک نقشه ذهنی مشخص کنید.

سخن آخر

نقشه ذهنی یک روش ترسیمی جایگزین یادداشت برداری های سنتی است که به طرز خارق العاده ای منظم، ساختار پذیر، چشم نواز و از همه مهمتر کامل است جهت یادداشت هر موردی که نیاز به نوشتن دارد. اگر تمایل دارید نقشه ذهنی را به صورت حرفه ای و کاربردی بیاموزید، بعد از استفاده از برنامه ریزی درسی فردی سایت کابونتو (که نمونه آن را می‌توانید از اینجا ببینید) و تسلط در دروس مختلف می‌توانید از این روش برای خلاصه برداری دروس استفاده کنید. امیدوارم خواندن این مقاله باعث بهبود روند مطالعه شما عزیزان گردد.